SGGW zbada wpływ chemikaliów na człowieka i środowisko
Rozmowa z dr hab. Lucyną Kozłowską, prof. SGGW – kierownik Pracowni Badania Metabolizmu Człowieka w Katedrze Dietetyki Instytutu Nauk o Żywieniu Człowieka Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie oraz kierownik projektu z ramienia SGGW w ramach 7-letniego programu Unii Europejskiej „Horyzont Europa” pod nazwą „Partnerstwo na rzecz oceny ryzyka związanego z chemikaliami” (ang. Partnership for the Assessment of Risks from Chemicals /PARC/) – o udziale w projekcie, niebezpiecznych związkach chemicznych oraz możliwościach naukowych w SGGW.
– Pani Profesor, ze strony Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie w ramach 7-letniego programu Unii Europejskiej „Horyzont Europa” jest Pani kierownikiem projektu pod nazwą „Partnerstwo na rzecz oceny ryzyka związanego z chemikaliami” (ang. Partnership for the Assessment of Risks from Chemicals /PARC/). Co to za projekt?
– Projekt PARC to wspólny wysiłek 30 krajów i trzech agencji europejskich (EEA, ECHA, EFSA), finansowany przez rządy krajowe i unijny program „Horyzont Europa”. Wyniki badań z projektu zostaną wykorzystane do wspierania agencji rządowych w podejmowaniu decyzji dotyczących wprowadzenia lub dostosowania odpowiednich przepisów prawa w celu bezpiecznego zarządzania chemikaliami oraz ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska w Europie. Angażując uczestników, PARC pomoże podnieść świadomość społeczeństwa i promować działania zapobiegające narażeniu na potencjalnie szkodliwe związki chemiczne. Projekt umożliwi ponadto rozwój metodologii oceny skutków zdrowotnych narażenia na potencjalnie szkodliwe substancje chemiczne, co zapewni podstawę skutecznego zarządzania ryzykiem oraz wdrożenia odpowiedniej polityki zdrowotnej krajów UE. Więcej informacji na temat całego projektu PARC można znaleźć na stronie: https://www.eu-parc.eu/. Ogromny postęp technologiczny, niestety niesie ze sobą pewne niebezpieczeństwa – zanieczyszczenie środowiska oraz negatywny wpływ na zdrowie człowieka. Ten projekt ma pomóc uniknąć tych niebezpieczeństw.
– Jakie związki chemiczne będą brane pod uwagę i gdzie możemy je znaleźć?
– W projekcie będzie badane narażenie różnych grup populacyjnych na substancje chemiczne oraz wpływ tego narażenia na stan zdrowia. Przykładowo u osób dorosłych pobrane próbki krwi, moczu, włosów, wydychanego powietrza oraz złuszczone komórki nabłonka zostaną zbadane pod kątem narażenia na niebezpieczne związki takie jak metale ciężkie (np. ołów, kadm, rtęć, chrom, arsen), środki zmniejszające palność, ftalany, pestycydy, substytuty heksahydroftalanu diizononylu, związki per- i polifluoroalkilowych (PFAs). W pobranych próbkach biologicznych u dzieci zostaną wykonane oznaczenia zawartości bisfenoli, pestycydów (piretroidy, pestycydy fosforoorganiczne, neonikotynoidy), ftalanów i ich substytutów oraz metali ciężkich. Próbki moczu i krwi zostaną dodatkowo przeanalizowane pod kątem biologicznych punktów końcowych, takich jak efekty komórkowe, stan zapalny i stres oksydacyjny. Przykładowo źródłem narażenia na PFAs może być kurz domowy, produkty konsumenckie takie jak opakowania do żywności i naczynia kuchenne, produkty do higieny osobistej takie jak szampony, nici dentystyczne, lakiery do paznokci, produkty do makijażu oczu. Związki te można znaleźć również w środkach czyszczących, tapicerce, pokryciach podłogowych, a także w produktach do wykańczania i remontowania domów takich jak farby, lakiery, smary, szczeliwa. Źródłem narażenia może być również zanieczyszczona woda pitna w pobliżu zakładów produkcyjnych, oczyszczalni ścieków czy lotnisk. Zanieczyszczenia mogą pojawić się także w żywności (w rybach, mięsie, owocach i warzywach) ze względu na zanieczyszczoną glebę. Związki te charakteryzują się niezwykłą odpornością na degradację, co wpływa na ich kumulację w środowisku powodując globalne zagrożenie również dla przyszłych pokoleń.
– Jakie zadanie w projekcie ma SGGW?
– Zadania w projekcie rozłożone są między poszczególne kraje. My jako SGGW, a dokładnie Pracownia Badania Metabolizmu Człowieka, mamy do zebrania i przeanalizowania próbki biologiczne z całego obszaru Polski od dzieci w wieku 7-11 lat, a także od osób pracujących przy sortowaniu i przetwarzaniu elektroodpadów. Elektroodpady to jest bardzo duży problem całego świata. Na podstawie dostępnych danych okazuje się, że w 2020 r. Europa wygenerowała aż 4,7 mln ton elektroodpadów. A w elektroodpadach mamy związki, które mogą być bardzo szkodliwe dla zdrowia. Na te szkodliwe związki narażeni są nie tylko pracownicy zatrudnieni w tym sektorze, ale związki te oczywiście mogą migrować do środowiska. I tylko 40% z tych elektroodpadów prawidłowo ulega recyklingowi, więc te 60% gdzieś jest składowanych. Dlaczego tylko 40%? Ponieważ recykling jest bardzo drogi. Duża część Europy wywozi elektroodpady do biedniejszych krajów, ale tam też te odpady nie ulegają prawidłowemu recyklingowi.
– Czy jeszcze jakaś uczelnia z Polski bierze udział w projekcie?
– Z Polski w projekcie biorą udział cztery ośrodki. Liderem jest Instytut Medycyny Pracy w Łodzi a partnerem jest Uniwersytet Gdański, Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie i SGGW.
– Czy projekt już się rozpoczął?
– Tak, rok temu. Przed nami jest zebranie próbek materiału biologicznego i analizy laboratoryjne. Do tego zbierane będą obszerne kwestionariusze dotyczące stylu życia i różnych aspektów, z których będziemy mogli uzyskać informacje dotyczące źródeł narażenia na chemikalia. Co ciekawe, do badań wykorzystywane będą nowoczesne techniki analityczne. W SGGW posiadamy aparaturę, która jest dedykowana do tego typu analiz.
– Co to za aparatura?
– Specyfika tej naszej finezyjnej aparatury polega na tym, że w malutkiej mikrokropelce jesteśmy w stanie zidentyfikować tysiące związków chemicznych. To brzmi nierealnie, ale ta nowoczesna metoda analityczna pozwala na to. Możemy również spojrzeć kompleksowo na zmiany, które zachodzą w organizmie wiedząc z jakimi substancjami chemicznymi mamy do czynienia. I niestety, ale te substancje mogą być czynnikiem ryzyka rozwoju wielu schorzeń takich jak np. nadwaga i otyłość, nowotwory, choroby serca i układu krążenia czy też mogą zaburzać gospodarkę hormonalną organizmu. Skala problemu jest ogromna.
– Kiedy rozpocznie się zbieranie próbek?
– Od stycznia, będziemy wędrować po Polsce i zbierać materiał do badań.
– W takim razie, życzę udanej pracy badawczej i dziękuję za rozmowę.
Rozmawiała: Anita Kruk, Biuro Promocji SGGW